Doğu Anadolu’nun dağlık topraklarında, Van Gölü’nün etrafında bir zamanlar büyük bir medeniyet yükselmişti: Urartular. MÖ 9. yüzyılda tarih sahnesine çıkan bu gizemli krallık, yüksek dağların arasına kurduğu kaleleri, gelişmiş sulama sistemleri ve güçlü ordusuyla adını tarihe altın harflerle yazdırdı. Fakat ne yazık ki, bu uygarlık da tıpkı birçok eski Anadolu medeniyeti gibi bir gün sessizce tarihin tozlu sayfalarına karıştı.
Urartu Krallığı’nın merkezi, bugün hâlâ dimdik ayakta duran Van Kalesi idi. Bu kale, sadece bir savunma yapısı değil, aynı zamanda krallığın gücünü simgeleyen bir anıttı. Devasa taş bloklarla inşa edilen kale, mühendislik harikası sayılabilecek bir düzende yükselmişti. Duvarlarında kralların başarılarını anlatan çivi yazılı kitabeler bulunur. Özellikle II. Sarduri ve I. Argişti dönemlerinde Urartular, en geniş sınırlarına ulaşmış; Doğu Anadolu’dan Kuzey Suriye’ye kadar büyük bir coğrafyada etkili olmuşlardı.
Urartuların en dikkat çekici özelliklerinden biri, su mühendisliğindeki ustalıklarıdır. Van çevresindeki kurak arazilerde bile tarımı mümkün kılmak için kilometrelerce uzunlukta kanallar inşa etmişlerdir. Bu kanallardan en ünlüsü, hâlâ su taşıyan Menua Kanalı’dır. Günümüzden yaklaşık 2.800 yıl önce yapılmış olmasına rağmen, bu sistemin hâlâ çalışıyor olması, Urartu mühendisliğinin ne kadar ileri olduğunu açıkça gösterir.
Urartu toplumu tarım, hayvancılık ve madencilikle geçinirdi. Özellikle bakır, demir ve bronz işçiliğinde oldukça gelişmişlerdi. Kalelerde ve tapınaklarda bulunan heykeller, silahlar ve süs eşyaları, bu medeniyetin hem estetik anlayışını hem de teknik becerisini yansıtır. Urartular aynı zamanda çok tanrılı bir dine inanıyorlardı. En önemli tanrıları Tanrı Haldi idi; savaş tanrısı olarak kabul edilen Haldi adına inşa edilen tapınaklar, krallığın hemen her bölgesinde bulunuyordu.
Urartu Krallığı’nın siyasi yapısı da dikkat çekiciydi. Kralların otoritesi merkeziydi, fakat her bölgenin başında “valiler” bulunuyordu. Bu idari sistem, Urartuların geniş bir coğrafyayı etkili biçimde yönetmesini sağlamıştı. Ancak zamanla iç karışıklıklar, ekonomik zorluklar ve Asur İmparatorluğu ile yapılan yıpratıcı savaşlar, Urartuların gücünü zayıflattı.
MÖ 6. yüzyılda, Medler ve ardından Persler bölgeye hâkim olunca Urartu Krallığı tarih sahnesinden çekildi. Fakat onların mirası tamamen silinmedi. Bugün Doğu Anadolu’da bulunan kaleler, sulama kanalları ve çivi yazılı taş anıtlar, bu büyük uygarlığın sessiz tanıkları olarak ayakta duruyor.
Urartular, Anadolu’nun tarihindeki geçiş dönemlerini anlamak açısından büyük önem taşır. Onlar, hem Asurlular gibi Mezopotamya medeniyetlerinden hem de Hititler gibi yerel Anadolu kültürlerinden etkilenmiş, ama bu etkileri kendi özgün kimliğiyle harmanlamıştır. Bu nedenle tarihçiler, Urartuları “Anadolu’nun köprü uygarlığı” olarak tanımlar.
Bugün bile Van Gölü’nün kıyısında güneş batarken, Urartu kalelerinin gölgesi sulara vurur. Her taşında, her kabartmasında, geçmişin yankısı duyulur. Urartular belki yok oldular, ama bıraktıkları eserler ve mühendislik dehası sayesinde, tarih boyunca “kaybolmayan bir medeniyet” olarak anılmaya devam edecekler.
