Pier Paolo Pasolini, 20. yüzyılın en provokatif ve çok yönlü sanatçılarından biri olarak yalnızca İtalyan edebiyatı ve sineması için değil, Avrupa kültür tarihi için de benzersiz bir figürdür. Onun 1975’te Ostia sahilinde vahşice öldürülmesi, bireysel bir suçun ötesinde, sanatla iktidar, bireyle toplum, hakikatle şiddet arasındaki gerilimlerin sembolik bir düğüm noktası olarak okunabilir.
Pasolini’nin sanatı daima iktidar yapılarıyla hesaplaşma içindeydi. Şair kimliğiyle erken dönemde marjinalleşmiş seslere kulak verdi; Friuli lehçesiyle yazdığı şiirlerinde taşranın yoksulluğunu, toplum dışına itilmiş insanları görünür kıldı. Sinemada ise tüketim toplumunun yeni mitlerini eleştirdi. “Accattone”, “Mamma Roma” ve “Teorema” gibi filmleri, yoksulların, işçilerin ve bastırılmış arzuların hikâyelerini, İtalya’nın çarpık modernleşme sürecine karşı bir tanıklık olarak sundu.
Pasolini’nin en tartışmalı eseri olan Salò o le 120 giornate di Sodoma, onun estetik ve politik mücadelesinin uç noktasıdır. Bu film, faşizmin totaliter mekanizmalarını, cinsellik ve şiddet üzerinden alegorik bir biçimde açığa çıkarır. Kapitalizmin insan bedenini ve arzularını metalaştırmasını, dehşet verici bir çıplaklıkla resmeder. Bu yönüyle, Pasolini’nin sanatı yalnızca estetik bir tavır değil, aynı zamanda toplumsal düzenin gizlenmiş şiddetine karşı bir teşhirdir.
Ölümü ise, sanatının bu radikal niteliğiyle doğrudan bağlantılıdır. Resmî söylem, cinayeti bir gençle yaşanan kişisel bir karşılaşmanın sonucuna indirger. Oysa birçok araştırmacı ve düşünür, Pasolini’nin politik olarak tehlikeli bulunduğunu, sansürü ve ikiyüzlülüğü açıkça ifşa ettiği için hedef haline geldiğini savunur. Bu nedenle Pasolini’nin ölümü, bireysel bir trajediden çok, sanatın hakikati dile getirme gücünün sistem tarafından nasıl susturulduğunun dramatik bir örneği olarak görülmelidir.
Pasolini’nin hayatı ve ölümü, sanat ile iktidar arasındaki diyalektiği keskin biçimde ortaya koyar. Sanatçının şiddetle susturulması, onun sözünün etkisizleştirildiği anlamına gelmez; aksine, ölümünden sonra daha da büyüyen bir yankıya dönüşmüştür. Bugün Pasolini, yalnızca şiirleriyle ya da filmleriyle değil, cesur bir vicdan olarak da hatırlanır. Onun ölümü, modern sanatın en acı sorularından birini yeniden gündeme getirir: Hakikati dile getirmek, bedeli ödenmesi gereken bir suç mudur, yoksa sanatın kaçınılmaz kaderi midir?
Hatike Şengül
