Edebiyat, yalnızca kelimelerin yan yana gelmesinden ibaret değildir. Her cümle, bir duygunun yankısı, bir hayatın izi, bir insanın sessiz çığlığıdır. Kitapların sayfalarında gezinen karakterler, çoğu zaman bizden bir parçadır — bazen sustuklarımızı söylerler, bazen de asla cesaret edemediğimiz şeyleri yaşarlar. Bu yüzden edebiyat, yalnız bir sanat dalı değil, aynı zamanda insanı insana anlatan bir aynadır.
Bir roman okurken, aslında kendi iç dünyamızda bir yolculuğa çıkarız. Kahramanın düştüğü ikilemler, bizim kararsızlıklarımızı hatırlatır; onun acısı, kendi yaralarımızı kanatır. Kimi zaman bir dizede, yıllardır tarif edemediğimiz bir duyguyu buluruz. İşte edebiyatın büyüsü burada gizlidir: kelimeleri sadece okumaz, hissederiz.
Antik dönemlerden bugüne kadar insanlar hikâyeler anlatmıştır. Mağara duvarlarına çizilen resimlerden, Homeros’un destanlarına; Shakespeare’in sahnesinden, Orhan Pamuk’un romanlarına uzanan bu zincir, insanlığın ortak belleğidir. Zaman değişse de, anlatma ihtiyacı hiç değişmedi. Çünkü hikâyeler, insanı hem geçmişine hem de geleceğine bağlayan bir köprüdür.
Edebiyatın en güçlü yanlarından biri de empatiyi öğretmesidir. Farklı hayatlara, kültürlere, bakış açılarına açılan bir pencere gibidir. Bir köylünün yaşam mücadelesini anlatan bir hikâyeyi okuduğumuzda, onun yerine koyarız kendimizi. Bir savaş romanında kayıpları, bir aşk şiirinde yanılgıları hissederiz. Bu yüzden iyi bir edebiyat eseri, okuyucusunu yalnız eğlendirmez; onu dönüştürür.
Edebiyat aynı zamanda zamana karşı bir dirençtir. Bir toplumun düşünce yapısını, inançlarını, korkularını ve umutlarını yansıtır. Bugün bir dönemi anlamak istiyorsak, tarih kitaplarının yanı sıra o dönemin romanlarını da okumalıyız. Çünkü tarih bize olanı anlatır; edebiyat ise nasıl hissettirdiğini. Bu yönüyle edebiyat, bir ulusun ruhunu saklayan sessiz bir arşiv gibidir.
Ancak dijital çağla birlikte, kelimenin değeri giderek yüzeyselleşmeye başladı. Sosyal medya gönderileri, kısa cümleler, hızla tüketilen içerikler… İnsanlar artık uzun paragraflara sabır gösteremiyor. Oysa edebiyat, sabır ister. Bir cümlede durmayı, düşünmeyi, hissetmeyi gerektirir. Bu da modern çağın “hız” takıntısına ters düşer. Belki de bu yüzden edebiyat, her zamankinden daha değerlidir; çünkü bize yavaşlamayı hatırlatır.
Yazarlar içinse edebiyat, bir ifade alanı olmanın ötesinde, bir varoluş biçimidir. Kalem, bazen bir kalkan, bazen bir sığınak olur. Yazar, kelimeler aracılığıyla kendi iç hesaplaşmasını yapar; okur da bu hesaplaşmanın tanığı olur. İyi bir yazar, kendi karanlığıyla yüzleşmekten korkmaz; çünkü bilir ki en gerçek ışık, oradan doğar.
Sonuçta edebiyat, yalnızca kitaplarda değil, hayatın kendisindedir. Her konuşmada, her mektupta, her anıda bir parçası saklıdır. İnsan var oldukça hikâyeler anlatılacak; hikâyeler var oldukça insan kendini hatırlayacak. Belki de bu yüzden, bir romanı bitirdiğimizde hep aynı hissi yaşarız: “Bu hikâye benim de hikâyemdi.”
